Làm sao để sử dụng hiệu quả trí tuệ nhân tạo (AI) mà không trở thành nô lệ, nạn nhân của AI? Bàn luận về vấn đề này, ông Võ Tự Đức - chuyên gia Google WorkSpace đầu tiên của Google tại Đông Nam Á - cho rằng chúng ta cần nhìn nhận nghiêm túc về cách tiếp cận và sử dụng AI một cách có trách nhiệm.

* Thưa ông, thời gian gần đây, không ít sinh viên thừa nhận rằng họ phụ thuộc khá nhiều vào ChatGPT khi viết khóa luận tốt nghiệp. Theo ông, việc này nên được nhìn nhận như thế nào, đây là cơ hội hay là mối lo?

- Việc này là tất yếu và là cơ hội tốt nếu tận dụng đúng. Càng dùng nhiều một cái gì đó thì càng dễ bị phụ thuộc. Sự phụ thuộc vào AI là lệ thuộc có tính chất nguy hiểm nhất, tương đồng với sự nguy hiểm nhất mà mọi người đều biết: sự lệ thuộc vào tư duy, vào một tư tưởng nào đó.

Hiện tại, chưa có số liệu cụ thể chứng minh mỗi khi nhận câu trả lời từ ChatGPT, mỗi người dành ra bao nhiêu thời gian để đọc hoặc đọc kỹ lại kết quả. Nhưng theo góc nhìn cá nhân tôi, mọi người thường không kiểm tra kỹ trước khi chuyển thông tin đó đến người khác. Đây là một mối lo thực sự.

Nhưng hiệu quả vượt trội khi ứng dụng đúng AI lại là điều không phải bàn cãi. Thế giới nói chung, các công ty big tech nói riêng, đã và đang đổ cả ngàn tỉ đô la vào AI thì đủ nói lên sức mạnh và khả năng của AI.

Những công ty lớn như Google thậm chí bây giờ họ còn tái định vị chính họ. Trước đây nói đến Google, thì Google mong chúng ta xem họ là công ty cung cấp dịch vụ tìm kiếm, còn bây giờ, họ mong chúng ta xem họ là công ty về AI. Điều này là bởi vì AI và tiềm năng của nó, cơ hội mà nó mang lại.

* Là một chuyên gia công nghệ, ông có gợi ý gì để sử dụng AI hiệu quả nhằm hỗ trợ sinh viên trong các khâu như tìm kiếm tài liệu, xây dựng dàn ý... nhưng vẫn giữ được tính độc lập trong tư duy?

- Thứ nhất, cần tự trang bị kiến thức hoặc tham gia các khóa học để hiểu đúng về AI. Tránh hiểu sai, làm sai, khai thác sai và trở thành "công cụ cung cấp dữ liệu miễn phí" cho AI thông qua việc gõ dữ liệu vào đó. Cách nhanh nhất là tìm hiểu về kỹ thuật ra lệnh cho máy (prompt engineering).

Thứ hai, dù có AI hay không, phải luôn nâng cấp tư duy phản biện. Khi AI trả về kết quả, sinh viên nên kiểm tra thử và thực hành khả năng phản biện của mình bằng cách đặt ngược câu hỏi hoặc tìm ra chỗ chưa hợp lý trong kết quả mà AI trả về.

Trước mỗi khi bấm nút "enter" để ra lệnh cho AI, tự mình nên đọc lại câu hỏi, để xem mình đặt câu hỏi như vậy đã đúng chưa. Đây là bước khởi đầu cho quá trình suy luận và tư duy độc lập, yếu tố cốt lõi giúp người dùng không quá phụ thuộc vào công nghệ.

Trước đây, khi tìm tài liệu trên Google, chúng ta nhận hàng loạt kết quả gồm tiêu đề, mô tả ngắn và đường link. Có thể phải đọc qua nhiều trang mới chọn được thông tin cần thiết.

Giờ đây, các công cụ AI có thể tổng hợp nhanh thông tin liên quan trực tiếp đến câu hỏi, hiển thị kết quả cô đọng kèm trích dẫn rõ ràng. Quan trọng hơn điều này xảy ra chỉ trong một kết quả trả về mà thôi.

Và cuối cùng, xét một khía cạnh nào đó, thì AI được xem là công cụ. Đã là công cụ, thì càng đồng bộ càng tốt. Vì vậy, hãy ưu tiên sử dụng các mô hình AI tích hợp sẵn trong công cụ bạn thường dùng. Nếu bạn viết khóa luận trên Google Docs hay MS Word và có thể truy vấn AI ngay trên đó, thì nên tận dụng luôn cho tiện và hiệu quả.

* Theo ông, nhà trường và giảng viên có vai trò như thế nào trong việc định hướng sinh viên sử dụng AI một cách đúng đắn và hiệu quả?

- Tôi nghĩ nhiều trường và giảng viên hiện khá lúng túng trước thực tế: trước đây ra đề bài và cho thời gian làm trong một tuần, nay sinh viên có thể trả bài trong ba ngày và bài làm nhiều khi là do AI viết ra.

Làm sao để kiểm tra cho đúng và xác nhận rằng sinh viên của mình đã thực sự hấp thụ kiến thức mà mình muốn truyền đạt trở thành thách thức không chỉ với giáo viên mà cả với sếp trong môi trường công sở.

Tuy nhiên đối với tôi, vai trò dẫn dắt của người thầy vẫn không thay đổi. Thầy cô giáo từ lâu không chỉ truyền đạt tri thức, mà còn là tấm gương đạo đức. Không ai muốn tiếp nhận kiến thức từ một người thầy thiếu chuẩn mực. Điều này cho thấy sức ảnh hưởng sâu sắc của thầy cô giáo đối với sinh viên.

Về chuyên môn AI, nếu thầy cô giáo chưa thật sự am hiểu hay chưa có nhiều kinh nghiệm, thì có thể tập trung vào việc định hướng sinh viên học đúng cách ngay từ đầu, tránh học sai dẫn đến áp dụng sai.

Còn về vai trò dẫn dắt đạo đức, các thầy cô giáo có thể bắt đầu bằng việc tìm hiểu chủ đề và chủ đề này đặc biệt quan trọng, đó là "an toàn AI". Ví dụ như hiểu rõ tác hại của deepfake (nội dung giả mạo, sai lệch), bias (thiên kiến, thao túng thông tin), và lý do vì sao AI dễ tạo ra những điều đó.

Khi nắm được bản chất, thầy cô giáo sẽ chủ động cảnh báo sinh viên để các em không rơi vào tình trạng tự làm mình mất an toàn khi sử dụng AI.

Phụ thuộc AI quá mức, học sinh và giáo viên có thể trở thành 'nô lệ số'

Theo PGS.TS Nguyễn Chí Thành, việc bồi dưỡng giáo viên, xây dựng các khung năng lực AI cho học sinh là nội dung rất quan trọng. Bởi nếu sử dụng AI không đúng cách, người dùng có thể trở thành 'nô lệ số'.