Chuyên gia du lịch, TS Trịnh Lê Anh đưa ra "gợi ý mềm" cho Quảng Ninh và các điểm đến mới nổi: Giữ hồn bản địa thay vì bê tông hóa.

Du lịch đứng giữa "ngã ba nhận thức"

Những năm gần đây, Quảng Ninh là hình mẫu phát triển năng động bậc nhất trong ngành du lịch Việt Nam.

Với tốc độ đô thị hóa nhanh, hạ tầng hiện đại và sự xuất hiện của các tổ hợp nghỉ dưỡng - vui chơi quy mô lớn, tỉnh này đã có bước chuyển mình rõ nét từ "điểm đến tài nguyên" thành một trung tâm du lịch có dịch vụ tương đối đầy đủ, tiện nghi.

Các định hướng như phát triển đô thị ven biển, mô hình nghỉ dưỡng cao tầng hay khai thác bất động sản du lịch không phải là sai, thậm chí là cần thiết nếu đặt trong bài toán đầu tư và cạnh tranh.

Tuy nhiên, điều đang được đặt ra là: Quảng Ninh đang đi theo hướng nào cho du lịch? Là một vịnh di sản thế giới, một miền núi rừng Đông Bắc đặc sắc, hay một tổ hợp đô thị biển hiện đại như bao nơi khác đang cùng được quy hoạch?

Bây giờ là giai đoạn ngành du lịch đứng giữa một "ngã ba nhận thức": Giữa cái đẹp tiêu chuẩn và cái đẹp riêng có. Giữa trải nghiệm tiện nghi và trải nghiệm có chiều sâu. Và giữa tư duy phát triển theo chiều rộng (xây thêm, nhiều thêm) và tư duy phát triển theo chiều sâu (giữ lại, đào sâu, khác biệt).

"Nhà có điều kiện", nhưng điều gì giữ chân du khách?

Quảng Ninh có lợi thế gần như toàn diện: biển, rừng, cửa khẩu, cảng biển, sân bay, núi non, văn hóa dân tộc thiểu số, Phật giáo. Hiếm có tỉnh nào ở Việt Nam sở hữu "bản đồ tài nguyên du lịch" phong phú đến vậy. Nhưng điều đó chưa đồng nghĩa với một hành trình du lịch hấp dẫn, bởi thiếu những câu chuyện đủ sức níu chân du khách, nhất là khách quốc tế.

Không khó để bắt gặp những bình luận như: "Cảnh đẹp nhưng đi một lần là đủ"; "Toàn là khách sạn và các khu phức hợp dịch vụ, thiếu không gian nguyên bản"… Đó không chỉ là tâm lý "kén chọn" mà phản ánh một thực tế: du khách hiện đại - đặc biệt là khách quốc tế - không chỉ đi để ngắm cảnh mà để sống trong một nền văn hóa khác biệt.

Và điều họ tìm, rất tiếc, không phải là những "phiên bản thu nhỏ" của Dubai, Singapore hay Thái Lan - vốn đã làm quá tốt vai trò của mình. Việt Nam có thể học hỏi họ ở cách tổ chức, nhưng không nên lặp lại mô hình bằng bê tông và kính thép. Thứ làm nên bản sắc và giá trị thực sự là con người, là câu chuyện, là chất địa phương.

Bài học từ những điểm đến "giữ hồn mà hút khách"

Không cần tìm xa, chúng ta có thể học hỏi ngay từ những điểm đến trong và ngoài nước.

Không một tòa nhà cao tầng nào chen vào khu phố cổ, cũng không có công trình hoành tráng, nhưng Hội An lại là điểm đến quốc tế nổi bật suốt hai thập kỷ. Sức hút đến từ sự trầm mặc, không gian sống động của ký ức và tính bản địa được bảo tồn trọn vẹn.

Sa Pa có lúc từng bị "bê tông hóa" quá đà, nhưng giờ đây chính các bản làng như Tả Van, Lao Chải, Tả Phìn mới là điểm níu chân du khách nhờ du lịch cộng đồng - nơi trải nghiệm văn hóa, phong tục, ẩm thực và không gian tự nhiên nguyên sơ được đặt lên hàng đầu.

Kyoto (Nhật Bản) là nơi mà phát triển hiện đại không lấn át di sản. Họ xây những khu phố hiện đại riêng, còn các khu đền chùa, nhà cổ, lễ hội được gìn giữ nguyên trạng, không "tân trang cho tiện dụng".

Luang Prabang (Lào) hay Ubud (Bali, Indonesia) đều là những nơi không theo đuổi đô thị hóa ồ ạt, nhưng biết kể chuyện bằng lễ hội, nghệ thuật dân gian, không gian văn hóa sống động, và vì thế vẫn thu hút lượng lớn khách chi tiêu cao.

Những điểm đến thành công ấy không đánh đổi bản sắc để lấy hiện đại, mà làm hiện đại phải phục vụ bản sắc.

Gợi ý cho Quảng Ninh: muốn bền thì phải khác biệt!

Để phát triển du lịch theo hướng bền vững và mang dấu ấn riêng, Quảng Ninh cần chuyển dịch tư duy từ phát triển đại trà sang phát triển có chọn lọc, lấy bản sắc và trải nghiệm làm trung tâm.

Trước hết, cần rà soát lại quy hoạch không gian tại các khu vực có giá trị cảnh quan đặc biệt như vịnh Hạ Long, Bãi Cháy hay Bình Liêu, hạn chế tối đa các công trình cao tầng hoặc kiến trúc "lệch tông" với cảnh quan. Thay vào đó, khuyến khích các mô hình kiến trúc hòa nhập với thiên nhiên, ưu tiên giải pháp xanh và khai thác chất liệu bản địa.

Song song, tỉnh có thể đẩy mạnh phát triển các sản phẩm du lịch có chiều sâu như "tour kể chuyện", trải nghiệm văn hóa tại cộng đồng dân tộc thiểu số, hành trình tâm linh tại Yên Tử kết hợp chữa lành…

Thay vì chỉ phục vụ nhu cầu ăn - ở - ngắm cảnh, cần tạo ra cảm xúc, ký ức và tương tác thực thụ giữa du khách với con người địa phương.

Về mặt quản lý, Quảng Ninh nên cân nhắc áp dụng bộ tiêu chí đánh giá điểm đến không chỉ dựa vào lượng khách hay doanh thu, mà dựa trên chất lượng trải nghiệm, mức độ hài lòng và mức độ giữ gìn bản sắc địa phương. Các quyết sách đầu tư cũng cần được chọn lọc kỹ càng, tránh chạy theo trào lưu ngắn hạn hay "sao chép" mô hình của nơi khác.

Những kinh nghiệm từ Hội An, Sa Pa hay quốc tế như Kyoto, Ubud cho thấy: một điểm đến giữ được bản sắc, biết kể câu chuyện riêng và đặt trải nghiệm con người lên hàng đầu sẽ luôn có chỗ đứng vững chắc - bất kể quy mô hay hạ tầng ra sao.

Với tiềm lực sẵn có, Quảng Ninh hoàn toàn có thể trở thành hình mẫu phát triển du lịch hiện đại mà vẫn đậm chất Việt, nếu biết chọn cho mình một chiến lược đủ tỉnh táo và khác biệt.

Trong cuộc cạnh tranh toàn cầu, nơi nào cũng có biển, có núi, có resort đẹp. Nhưng chỉ nơi nào giữ được cái hồn, cái riêng mới có thể làm du khách quay lại và kể với bạn bè. 

Quảng Ninh không thiếu lợi thế, chỉ cần chậm lại một nhịp để làm sâu sắc hơn từng trải nghiệm, để mỗi công trình không chỉ là chỗ ở mà là một phần ký ức, để mỗi sản phẩm không chỉ đẹp mà còn chạm đến cảm xúc.

Chúng ta không cần một Quảng Ninh "giống như ai đó". Chúng ta cần một Quảng Ninh đủ đặc biệt để không nơi nào khác giống được.

Khách Tây đến Quảng Ninh chỉ lên thuyền ngủ một đêm trên vịnh Hạ Long là về

Đến Quảng Ninh hiện nay, ban ngày trên bờ sẽ hầu như không nhìn thấy khách Tây nào. Họ đến Quảng Ninh chỉ ngủ một đêm trên du thuyền là về Hà Nội.