Tại sao phim chiến tranh Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối kéo được nhiều bạn trẻ ra rạp? Đó là vì bộ phim chạm tới chủ nghĩa yêu nước và tinh thần dân tộc, nhờ hiệu ứng lan truyền qua bạn bè cùng trang lứa và cộng đồng mạng.

Dòng phim chiến tranh Việt Nam và một số tác phẩm tiêu biểu được đề cập trong cuộc trò chuyện Màn ảnh, chiến tranh và hòa bình do Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam - Đại học Fulbright Việt Nam tại TP.HCM tối 18-4.

Ai dám làm phim Nỗi buồn chiến tranh?

Đạo diễn Phan Đăng Di nói anh quê gốc Nghệ An, một vùng ác liệt trong chiến tranh nên những ký ức chiến tranh rất rõ rệt trong gia đình anh. Năm 16 tuổi, anh đọc cuốn Nỗi buồn chiến tranh của nhà văn Bảo Ninh và còn nhớ rất rõ cảm giác toát mồ hôi sau lưng. 

Đó là lần đầu tiên có một sự bùng nổ trong văn học Việt Nam, viết về chiến tranh bằng một cảm thức, quan điểm khác với thời trước đó. "Những trang viết trong đó gần như khắc sâu trong đầu tôi, không bao giờ rời được. Đọc một lần mà nhớ cả đời" - đạo diễn nói.

Khi Phan Đăng Di làm phim, anh nhận ra chiến tranh là một trong những chủ đề thường thấy nhất nhưng lại cực kỳ khó làm. Thế chiến 2 và cuộc chiến ở Việt Nam là một hiện thực "kinh khủng và ám ảnh".

Bộ phim chiến tranh khiến Phan Đăng Di bị "đánh gục", công nhận kiệt tác là Full Metal Jacket năm 1987 của Stanley Kubrick. Phim chỉ ra rõ ràng vì sao Việt Nam chiến thắng trong cuộc chiến và cũng rất nhân đạo.

Tiến sĩ Nguyễn Nam (Đại học Fulbright Việt Nam) nói không biết sau này sẽ có ai dựng được phim Nỗi buồn chiến tranh hay không.

"Khi đọc tiểu thuyết, mỗi người chúng ta dựng thành một bộ phim trong đầu mình. Có lẽ đó là bộ phim hay nhất" - ông nói.

Tiến sĩ lấy ví dụ phim chiến tranh tiêu biểu Cánh đồng hoang với những chi tiết gây ấn tượng sâu đậm: em bé 9 tháng tuổi bị bỏ vào túi bóng, dìm xuống nước để trốn máy bay giặc; hay khi người phi công Mỹ bị bắn rơi máy bay, bức ảnh vợ con anh ta rơi xuống.

"Chi tiết đó rất nhân văn. Thường phim trước khi nói về giặc Mỹ hầu như không có trái tim, nhưng Cánh đồng hoang nói về người phi công Mỹ đi vào chiến tranh mà vẫn mang bức ảnh vợ con trong túi áo mình.

Bước vào chiến tranh là bước vào quá trình phi nhân hóa, nhưng tái hiện chiến tranh thì không thể chỉ mô tả quá trình phi nhân hóa, mà phải tái hiện được bản chất con người còn sót lại, đóng vai trò rất quan trọng. Khi con người bước vào cuộc chiến, đó là giải pháp cuối cùng, không thể không làm. Không ai muốn chiến tranh cả" - TS Nguyễn Nam nói.

Cởi bỏ nỗi sợ, sẽ có thêm nhiều phim chiến tranh

Tại buổi trò chuyện, nhiều bạn trẻ bày tỏ đã xem Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối. Họ ấn tượng khi phim có những cảnh thể hiện tư duy làm phim mới mẻ, đời thường hơn như cảnh ăn cơm của nhóm du kích, cách Bảy Theo luôn nổi nóng vì bị áp lực đè nặng và lo lắng cho đồng đội, cảnh nóng hay cảnh hiếp dâm...

Họ cho rằng hình tượng những người du kích ở đây không quá hoàn hảo nhưng vẫn truyền tải được lòng yêu nước và tinh thần bất khuất của người Việt Nam.

Để phim chiến tranh có thêm nhiều tác phẩm đi vào lòng người, đạo diễn Trịnh Đình Lê Minh nói: "Chúng ta không thể nào né tránh bản chất. Khi đi vào bản chất thực, phim mới khơi gợi sự thấu hiểu và xúc động. Đối với phim chiến tranh, nếu cởi bỏ được những rào cản, cởi bỏ sợ hãi của nhà làm phim thì chắc chắn sẽ có thêm nhiều tác phẩm".

Đạo diễn Phan Đăng Di nhận định trong tiểu thuyết Nỗi buồn chiến tranh có những cảnh rất khủng khiếp, phi nhân tính. Đã có một thời có độ mở để các tác phẩm như vậy ra đời. Hiện thực chiến tranh và hiện thực về cảm xúc của mỗi thế hệ cần được mô tả nhiều hơn nữa.

'Địa đạo' sắp trăm tỉ: Đã đến lúc nói về chiến tranh một cách sòng phẳng nhất

'Địa đạo' sắp trở thành phim lịch sử chiến tranh ăn khách nhất Việt Nam, cán mốc trăm tỉ và đã đến lúc bàn về tương lai của dòng phim quan trọng này.