Đây là bước đi được đánh giá là phù hợp với thực tiễn hiện nay, khi Việt Nam đang đối mặt với thách thức kép: tỉ lệ sinh xuống thấp và tốc độ già hóa dân số tăng nhanh.

Pháp lệnh Dân số sửa đổi vừa được thông qua đánh dấu bước ngoặt lớn trong cách tiếp cận dân số từ kiểm soát số lượng là chính sang phát triển bền vững và toàn diện.

Mỗi gia đình tự quyết định số con được sinh ra

Theo quy định mới, mỗi cặp vợ chồng/cá nhân được quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh con phù hợp với lứa tuổi, tình trạng sức khỏe, điều kiện học tập, lao động, công tác, thu nhập và nuôi dạy con của cá nhân/cặp vợ chồng trên cơ sở bình đẳng.

Quy định này thay thế quy định hiện hành, trong đó khuyến cáo mạnh mẽ mỗi cặp vợ chồng được quyết định thời gian và khoảng cách sinh con.

Trước đó, vào tháng 3-2025, Ủy ban Kiểm tra Trung ương cũng đã ban hành hướng dẫn về xử lý kỷ luật tổ chức đảng, đảng viên vi phạm: đảng viên sinh con thứ ba trở lên sẽ không bị xử lý kỷ luật như trước đây.

Qua những chính sách này, Việt Nam đã chính thức bãi bỏ quy định giới hạn về số con của mỗi cặp vợ chồng, cho phép các cặp vợ chồng tự quyết định về việc sinh con, đồng thời không còn kỷ luật đảng viên sinh con thứ ba trở lên.

Việc sửa đổi văn bản pháp luật là một trong những nội dung nhằm duy trì mức sinh thay thế, tránh mức sinh tiếp tục giảm thấp trong thời gian tới.

Theo thống kê của Cục Dân số (Bộ Y tế), tổng tỉ suất sinh năm 2023 của Việt Nam là 1,95 con/phụ nữ - giảm so với năm 2022 (2,01 con/phụ nữ) và ngày càng bỏ xa mốc 2,09 con/phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ vào năm 2019.

Hiện nay TP.HCM được xếp vào nhóm 21 tỉnh thành có mức sinh thấp. Trong điều kiện kinh tế thành phố tiếp tục tăng trưởng, tốc độ đô thị hóa cao, sự hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, nếu mức sinh thấp kéo dài sẽ để lại nhiều hệ lụy như già hóa dân số nhanh, thiếu hụt nguồn lao động, ảnh hưởng đến an sinh xã hội…

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ThS Phạm Chánh Trung - chi cục trưởng Chi cục Dân số TP.HCM - nhận định việc ra đời quy định mới trong Pháp lệnh Dân số là kịp thời, phù hợp với tình hình thực tiễn và xu hướng phát triển của xã hội. Có thể nói, đã đến lúc chúng ta cần thay đổi cách tiếp cận về chính sách dân số - từ kiểm soát sang phát triển dân số một cách chủ động và bền vững.

Theo ông Trung, trước đây khẩu hiệu "Mỗi cặp vợ chồng chỉ sinh 1 hoặc 2 con" đã góp phần kiểm soát tốc độ tăng dân số, giúp đất nước tập trung phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, hiện nay Việt Nam đang bước vào giai đoạn "già hóa dân số" với tốc độ nhanh.

Tỉ lệ sinh tại nhiều khu vực, đặc biệt là thành thị, đang giảm thấp, thậm chí dưới mức sinh thay thế. Do đó, tiếp tục duy trì khẩu hiệu này có thể dẫn đến hệ quả thiếu hụt nguồn nhân lực trong tương lai.

"Việc cho phép người dân tự quyết định về số con, thời điểm và khoảng cách sinh con phản ánh tinh thần tiến bộ, phù hợp với quyền con người và quyền tự do sinh sản. Chính sách này chuyển từ "quản lý sinh" sang "hỗ trợ sinh sản có trách nhiệm", phù hợp với xu thế của nhiều nước phát triển", ông Trung nhấn mạnh.

Chính sách "mở màn" để đẩy mạnh khuyến sinh

Khi khẩu hiệu "Mỗi gia đình chỉ sinh 1 đến 2 con" chính thức bị bãi bỏ, một chương mới mở ra, khuyến sinh có trách nhiệm, để duy trì mức sinh thay thế (2,1 con/phụ nữ) - điều kiện tối thiểu để giữ cân bằng dân số và duy trì lực lượng lao động quốc gia.

Tuy nhiên, thực tế lại không hề đơn giản. Tại nhiều địa phương, đặc biệt là các thành phố lớn, tỉ lệ sinh đang ở mức thấp hoặc có xu hướng giảm. Theo bác sĩ Mai Xuân Phương, nguyên phó vụ trưởng Vụ Truyền thông - Giáo dục, Tổng cục Dân số (nay là Cục Dân số, Bộ Y tế), nguyên nhân không chỉ nằm ở quyết định cá nhân mà là kết quả của nhiều áp lực xã hội đan xen.

Trong đó, ba rào cản lớn khiến nhiều gia đình ngại sinh thêm con là áp lực tài chính, thế hệ trẻ ưu tiên phát triển bản thân, học hành, sự nghiệp, tự do hơn là kết hôn - sinh con.

Bên cạnh đó là thiếu hỗ trợ từ xã hội, thiếu những yếu tố cần thiết để hỗ trợ các gia đình như chính sách mua nhà trả góp với lãi suất thấp hoặc thuê nhà giá phải chăng, trường học cho trẻ nhỏ… - những yếu tố khiến nhiều người cảm thấy sinh con là "đánh đổi" quá lớn.

"Chúng ta chưa có một xã hội thân thiện với việc sinh - nuôi con. Mà nếu xã hội không hỗ trợ, người dân làm sao dám sinh?", bác sĩ Phương nhận định.

Trong khi ông Trung cũng nhận định bên cạnh việc bãi bỏ quy định giới hạn số con được sinh ra, nếu không có chính sách hỗ trợ đồng bộ (giảm chi phí nuôi dạy con, hỗ trợ nhà trẻ, tăng thời gian nghỉ thai sản, hỗ trợ việc hòa nhập thị trường lao động của phụ nữ sau khi sinh...) thì cũng sẽ khó khuyến sinh.

"Áp lực kinh tế, môi trường sống và lối sống đô thị cũng khiến nhiều cặp vợ chồng trẻ vẫn lựa chọn sinh ít con hoặc trì hoãn sinh con. Việc khuyến sinh cần những chính sách đồng bộ trong việc hỗ trợ các cặp vợ chồng trẻ kết hôn, mang thai và sinh con.

Giải pháp khuyến sinh hiệu quả phải đồng bộ giữa hỗ trợ kinh tế, phúc lợi xã hội, giáo dục, y tế và thay đổi nhận thức. Việc khuyến sinh không chỉ là khuyến khích sinh thêm con, mà quan trọng hơn là tạo điều kiện để các gia đình "muốn sinh - dám sinh - có thể nuôi tốt" trong bối cảnh hiện đại", ông Trung cho hay.

Bác sĩ Phương cũng cho rằng cần có những hỗ trợ tài chính kịp thời, hỗ trợ chi phí sàng lọc, tiêm chủng, học phí mầm non; ưu đãi vay vốn, nhà ở xã hội cho gia đình đông con; xây thêm nhà trẻ công lập, trường mầm non chất lượng; khuyến khích doanh nghiệp mở nhà trẻ nội bộ, cho nhân viên làm việc linh hoạt… để mỗi gia đình có thể an tâm sinh con.

Phụ nữ TP.HCM sinh 2 con trước 35 tuổi được trợ cấp

Nhiều phường xã tại TP.HCM đã có thông báo lập danh sách phụ nữ sinh 2 con trước 35 tuổi để trợ cấp (mức 3 triệu đồng/người). Thông tin này làm nhiều bà mẹ cảm thấy được động viên.