Phong trào đó phát triển mạnh mẽ ở nhiều nơi. Tuần qua khi một người có tầm ảnh hưởng vừa ra đi, trong những lời thương tiếc, rất nhiều người nhớ đến anh như một người truyền cảm hứng về văn hóa đọc cho lớp trẻ.

Vì sao hiện nay văn hóa đọc lại quan trọng với xã hội và cần thiết cho mọi người như vậy?

Văn hóa đọc không chỉ là hành vi đọc mà còn bao gồm thói quen, môi trường, thái độ, động cơ và giá trị xã hội của việc đọc. Đọc ở đây là đọc chậm hơn, dài hơn và có chiều sâu hơn từ những sản phẩm in, từ Internet. Giá trị của văn hóa đọc, với tôi, không chỉ là biết mà là để hiểu.

Thời nhỏ, tôi tiếp nhận thông tin theo những cách rất truyền thống. Từ những bài ca dao, câu thành ngữ tục ngữ, những kinh nghiệm và tri thức dân gian về thời tiết, về kỹ thuật lao động sản xuất, về ứng xử cộng đồng... đã được "chuyển giao" trực tiếp qua những lần trò chuyện, giảng giải từ thế hệ ông bà, cha mẹ.

Những thông tin từ chính quyền về quản lý xã hội cũng được phổ biến từ hệ thống truyền tin như loa phường hoặc qua các cuộc họp ở xã để "phổ biến thông tin".

Một người "truyền đạt" và tiếp nhận kiểu tập thể. Không phải mọi người đều hiểu thông tin như nhau, nhưng không ai có cơ hội phản hồi.

Cách thông tin "truyền miệng" lâu đời tạo nên thói quen chỉ nghe ở người tiếp nhận, từ thời phong kiến khi xã hội phần lớn là người mù chữ đến thời bao cấp phương tiện truyền thông ít ỏi và lạc hậu.

Thời đó sách in không nhiều, người thích đọc luôn "đói sách", nhưng nhờ vậy mỗi cuốn sách mới là một sự kiện và luôn có những bạn đọc tâm giao.

Cách tiếp nhận thông tin từ chữ viết, tức là cách đọc, biến đổi theo thời gian: từ loại sách vỡ lòng Tam tự kinh đến "bình dân học vụ", từ "độc quyền"sách in báo giấy đến sự đa dạng về loại hình, phong phú về nội dung của thông tin.

Hiện nay phổ biến rất nhiều loại sách in, ebook, báo chí, truyền thông trực tuyến, mạng xã hội... Nếu sách in mang lại cảm xúc và lưu giữ ký ức trong nhiều thế hệ người đọc thì các loại sách hiện diện trên Internet mang đến thông tin nhanh, nhiều, mới lạ.

Tuy nhiên khi đọc cần có kỹ năng và kiến thức nhất định, có "bản lĩnh" thì thông tin tiếp nhận mới thật sự hữu ích.

Lợi ích và giá trị của sách dù ở hình thức nào cũng chỉ có được khi biết đọc đúng. Bởi vì cách đọc trong quá khứ là "đọc theo, hiểu theo, làm theo" những gì được viết và sự diễn giải chủ quan của một vài người.

Còn cách đọc của thời hiện đại là cá nhân hóa quá trình tiếp nhận thông tin đọc - nghĩ - hiểu - hành. Hành là thực hiện những gì được người đọc cho là đúng từ quá trình nghĩ và hiểu của chính mình, không chỉ là làm theo.

Hiện nay sự thay đổi cách thức và mức độ đọc sách đi cùng với sự phát triển của công nghệ thông tin. Các loại trí tuệ nhân tạo (AI) đã được ứng dụng để "đọc thay" con người, từ một văn bản vài chục trang đến kho dữ liệu đồ sộ trên Internet.

Điều này giúp con người rút ngắn thời gian tìm kiếm, tránh sự "phát hiện lại châu Mỹ". Tuy nhiên sử dụng Internet không đúng sẽ làm tăng nhanh xu hướng tiếp nhận thông tin kiểu "nghe nói" từ các AI.

Có thể nói hiện nay cách đọc chính là cách ứng xử với thông tin. Ứng xử thế nào thì xã hội sẽ phát triển như vậy.

Tôi, thuộc thế hệ cũ, vẫn thích đọc những tác phẩm của các tác giả yêu thích, về các chủ đề mình quan tâm. Tất nhiên sách in bao giờ cũng là ưu tiên hàng đầu, bởi đó là thói quen, hơn nữa, là ký ức.

Song tôi cũng không từ chối những cách đọc khác, nhất là đọc từ Internet. Nhưng đọc kiểu gì tôi cũng luôn tự nhắc: Đọc bằng mắt và bằng đầu của mình, chứ đừng đọc bằng tai kiểu "nghe nói" của thời xưa cũ hay của thời lên mạng hiện nay.

Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam 2025 trở lại

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vừa công bố kế hoạch tổ chức Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam lần thứ tư năm 2025 với nhiều hoạt động khuyến khích, phát triển, xây dựng thói quen đọc sách trong cộng đồng, xã hội.