Nếu trước đây các chiến dịch trục xuất chủ yếu nhắm đến người nhập cư trái phép, thì nay trọng tâm có dấu hiệu mở rộng sang cả những công dân Mỹ nhập tịch - một chuyển động âm thầm nhưng có thể đặt lại cách hiểu về khái niệm "thuộc về nước Mỹ".

Tạp chí Time cho biết Tổng thống Mỹ Donald Trump gần đây nhiều lần đề cập đến khả năng trục xuất hai công dân Mỹ nhập tịch là tỉ phú Elon Musk và ứng viên chức thị trưởng New York Zohran Mamdani.

Thông tin này khiến dư luận đặt câu hỏi liệu chiến dịch trục xuất sắp tới có thể bao gồm cả những người đã mang quốc tịch Mỹ hay không.

Ông Trump nêu khả năng xem xét lại quốc tịch nhập tịch

Tuần qua Tổng thống Trump khiến dư luận chú ý khi tuyên bố đang "xem xét kỹ lưỡng hồ sơ nhập tịch" của những cá nhân như tỉ phú Elon Musk và nghị sĩ Zohran Mamdani, với nghi vấn có thể đã xảy ra gian lận trong quá trình xin nhập quốc tịch.

Dù chưa đưa ra cơ sở pháp lý cụ thể, ông Trump để ngỏ khả năng sử dụng quyền lực hành pháp để tiến hành các biện pháp như tước quốc tịch hoặc trục xuất nếu phát hiện "bất kỳ gian lận nào" trong quá trình nhập tịch.

Về mặt pháp lý, nhiều chuyên gia cho rằng trục xuất công dân Mỹ là hành vi không phù hợp với Hiến pháp.

Tuy nhiên luật hiện hành vẫn cho phép thực hiện thủ tục tước quốc tịch đã nhập (denaturalization) trong trường hợp có bằng chứng gian lận khi nhập tịch - một công cụ pháp lý có thể được vận dụng trong các tình huống đặc biệt.

Quy trình tước quốc tịch chỉ áp dụng với công dân nhập tịch và nhóm này hiện chiếm hơn 7% dân số Mỹ, tương đương hơn 25 triệu người.

Trong lịch sử, thủ tục hủy quốc tịch ở Mỹ từng được áp dụng trong nhiều bối cảnh khác nhau, bao gồm các trường hợp công dân gốc Á, những người có tư tưởng cánh tả, sống lâu năm ở nước ngoài hoặc bị đánh giá là "thiếu lòng yêu nước".

Đạo luật Quốc tịch năm 1940 từng mở rộng khả năng tước quốc tịch, kể cả với công dân sinh ra tại Mỹ, nếu họ tham gia bầu cử hay phục vụ trong quân đội nước ngoài, hoặc né tránh nghĩa vụ quân sự trong thời chiến.

Một bước ngoặt quan trọng diễn ra vào năm 1967, khi Tòa án Tối cao Mỹ tuyên bố quốc tịch - dù có được khi sinh ra hay nhập tịch - đều là quyền hiến định, không thể bị tước bỏ một cách tùy tiện bởi chính phủ.

Tuy nhiên phán quyết này vẫn giữ lại một số ngoại lệ, như trường hợp gian lận khi nhập tịch hoặc phạm tội ác chiến tranh - những căn cứ pháp lý hiện vẫn còn hiệu lực.

Ưu tiên chính sách mới?

Dưới thời chính quyền tổng thống Barack Obama, Bộ An ninh nội địa Mỹ từng triển khai một sáng kiến mang tên Chiến dịch Janus nhằm rà soát các trường hợp gian lận khi nhập tịch, sử dụng dữ liệu sinh trắc học như dấu vân tay để xác minh.

Tuy nhiên trường hợp đầu tiên bị tước quốc tịch theo chương trình này chỉ xuất hiện vào tháng 1-2018, khi ông Donald Trump đã nhậm chức tổng thống.

Theo giáo sư Cassandra Burke Robertson thuộc Đại học Case Western Reserve, chính quyền Mỹ trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump đã đẩy mạnh việc thực thi các biện pháp liên quan đến tước quốc tịch.

Dữ liệu từ tổ chức Open Justice Initiative cho thấy số vụ tước quốc tịch hằng năm trong giai đoạn này gần như tăng gấp đôi so với thời chính quyền tiền nhiệm.

Năm 2020, Bộ Tư pháp Mỹ thành lập một đơn vị chuyên trách mang tên Ban Tước quốc tịch (Denaturalization Section), có nhiệm vụ điều tra và xử lý các trường hợp bị cáo buộc nhập tịch không hợp pháp, bao gồm đối tượng liên quan đến khủng bố, tội phạm chiến tranh, tội phạm tình dục và gian lận.

Dù số vụ tước quốc tịch thành công vẫn còn giới hạn, Trung tâm Tài nguyên pháp lý cho người nhập cư (ILRC) cảnh báo việc thành lập một đơn vị chuyên trách như vậy có thể tạo tiền lệ pháp lý và gây tâm lý e ngại trong cộng đồng người nhập cư hợp pháp khi muốn nộp đơn xin quốc tịch Mỹ.

Một bản ghi nhớ của Bộ Tư pháp công bố ngày 11-6 xác định việc tước quốc tịch là một trong những ưu tiên hàng đầu, với mục tiêu "thu hồi quyền công dân đối với bất kỳ ai từng phạm tội và có khả năng gây nguy hại cho nước Mỹ".

Tuy nhiên Hiệp hội Luật sư biện hộ hình sự quốc gia (NACDL) bày tỏ lo ngại về cách diễn đạt trong chỉ thị này, cho rằng nó thiếu tính minh bạch, có thể vi phạm các nguyên tắc hiến định và dễ bị lạm dụng.

Trong bối cảnh đó, các chuyên gia pháp lý nhận định rằng khả năng tước quốc tịch đối với tỉ phú Elon Musk hoặc nghị sĩ Zohran Mamdani là rất thấp, trừ khi có bằng chứng rõ ràng về hành vi gian lận trong hồ sơ nhập tịch, một điều hiện chưa được xác lập.

"Tuyên bố này có thể được hiểu như một động thái gây áp lực chính trị hơn là một cơ sở pháp lý cụ thể", giáo sư Michael Kagan từ Đại học Nevada nhận định.

Dẫu vậy tiền lệ trong lịch sử vẫn khiến nhiều người lo ngại. Giáo sư Patrick Weil, một học giả chuyên nghiên cứu về chính sách quốc tịch Mỹ, từng cảnh báo rằng khái niệm "trung thành với nước Mỹ" đã nhiều lần bị diễn giải linh hoạt theo định hướng của chính phủ, dẫn đến việc loại bỏ những cá nhân bị xem là không phù hợp với lợi ích hay quan điểm chính trị của đương quyền.

Trong bối cảnh Tòa án Tối cao hiện nay được cho là đang dành sự ủng hộ lớn với các chính sách của ông Trump, một số chuyên gia không loại trừ khả năng quy định về tước quốc tịch có thể được diễn giải mở rộng trong tương lai gần.

Mua quốc tịch Mỹ giá 5 triệu USD: Tranh cãi quanh 'thẻ vàng' của ông Trump

Kế hoạch 'thẻ vàng' giá 5 triệu USD của ông Trump nhằm thay thế thị thực EB-5 tạo nên làn sóng tranh cãi về tính công bằng trong chính sách nhập cư.