"Chương truyện ly kỳ" 122 ngày thương mại thế giới sắp bước vào hồi kết "tạm" khi hạn chót Tổng thống Mỹ Donald Trump đưa ra cho các đối tác hoàn thành đàm phán thuế quan đã đến vào ngày 1-8. Quá trình này đặt ra câu hỏi: Liệu trật tự thương mại cũ còn giá trị trong thời đại mới?

Thành tích đàm phán bất ngờ

Ngày 2-4, ông Trump khiến thế giới rúng động khi công bố mức thuế đối ứng cao ngất ngưởng lên hầu hết đối tác thương mại. Sau đó, ông tuyên bố hoãn áp thuế trong 90 ngày để tạo điều kiện đàm phán. Nhà Trắng khi đó tự tin sẽ "hoàn thành 90 thỏa thuận trong vòng 90 ngày".

Đến đầu tháng 7, khi hạn chót gần đến, ông Trump chỉ công bố hai thỏa thuận khung với Anh và Việt Nam cùng cuộc đàm phán chưa ngã ngũ với Trung Quốc. Điều này buộc Nhà Trắng gia hạn đến ngày 1-8.

Tuy nhiên, trong chỉ hơn 20 ngày qua, Washington đạt được nhiều hơn trong 90 ngày trước đó. Dù số thỏa thuận không gần mốc 90, Mỹ đã hoàn thành thương thảo với hầu hết đối tác chủ chốt: Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản, Hàn Quốc, Indonesia, Philippines. 

Ngày 30-7, Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick thông báo ông Trump cũng đã hoàn thành thỏa thuận với Campuchia và Thái Lan.

Nhà báo Greg Ip của Wall Street Journal phải thốt lên: "Tổng thống Trump đã làm được điều không tưởng: tăng thuế vượt mốc khét tiếng hồi năm 1930 nhưng vẫn dường như tránh được cuộc thương chiến thảm khốc có thể kèm theo".

Các thỏa thuận của ông Trump có chung một mô típ: đối tác cam kết đầu tư kếch xù vào thị trường Mỹ, chi hàng trăm tỉ USD mua hàng hóa Mỹ và mở cửa thị trường (đưa thuế quan lên hàng Mỹ về 0%). Đổi lại, các nước được hưởng thuế quan 15 - 20% khi xuất hàng sang Mỹ. Với Nhật Bản và Hàn Quốc, còn có cam kết thuế quan riêng lên một số mặt hàng xuất khẩu chiến lược không cao hơn các nước khác.

Trên bề mặt, Washington vừa thu tiền từ thuế quan, giải quyết bài toán thị trường cho hàng Mỹ, vừa nhận dòng tiền khổng lồ từ đầu tư nước ngoài. Cam kết đầu tư lớn đến mức chỉ riêng EU, Nhật Bản và Hàn Quốc đã hứa dốc 1.500 tỉ USD vào xứ cờ hoa. Ở chiều ngược lại, Mỹ không mất bất cứ điều gì.

Những hạn chế hiện hữu

Dù vậy, các đối tác đạt thỏa thuận với Washington chưa thể yên lòng. Wall Street Journal dẫn lời Doug Irwin, nhà sử học thương mại tại Đại học Dartmouth, cho biết: "Những hiệp ước thương mại trước đây đòi hỏi quốc hội phê chuẩn, có tính sâu sắc và thực chất, mất thời gian dài để đàm phán và tồn tại lâu dài. Chúng là cam kết ràng buộc pháp lý đối với Mỹ".

Ngược lại, các thỏa thuận mới chỉ là "thỏa thuận bắt tay" không qua quốc hội, do đó tổng thống không bị ràng buộc pháp lý tuân thủ các điều khoản. Trong tương lai, ông Trump có toàn quyền đe dọa áp thuế cao hơn trở lại để theo đuổi các kế hoạch nghị sự khác, nhà sử học Irwin cảnh báo.

Thành tích 122 ngày qua cũng chưa thể gọi là "thắng lợi tuyệt đối". Dù tạm tránh được thương chiến sâu rộng với Trung Quốc, nền kinh tế thứ hai thế giới, song Mỹ vẫn chưa đạt thỏa thuận cuối cùng với nước này.

Quá trình thương thảo giữa Washington với Bắc Kinh dường như trở thành vấn đề riêng, tách bạch khỏi cuộc đua của phần còn lại thế giới. Nó diễn ra với thời hạn riêng (hiện là 12-8 nhưng nhiều khả năng ông Trump sẽ còn gia hạn), trải qua nhiều vòng đàm phán dài ngày tại các nước thứ ba.

Mỹ cũng chưa ép được Ấn Độ - đối tác thương mại lớn thứ 10 - chấp nhận thỏa thuận thương mại nêu trên. New Delhi tỏ ra cứng rắn trước yêu cầu mở cửa thị trường của Washington, nhấn mạnh nhu cầu bảo vệ thị trường lương thực và sản phẩm từ sữa trong nước. Do đó thuế quan với New Delhi vẫn là 25% và dường như không có triển vọng đột phá nào trước ngày 1-8.

Ở khía cạnh khác, Mỹ gặp vấn đề tương tự với Nga. Những rạn nứt chưa thể hàn gắn trong quan hệ song phương sau khi chiến sự Ukraine bùng nổ khiến Washington gần như không còn quan hệ với Matxcơva. Điều này kéo theo việc không có đòn bẩy buộc Điện Kremlin nhượng bộ các yêu sách của Mỹ, bao gồm thống nhất thỏa thuận ngừng bắn với Ukraine ngay lập tức.

Những điều này cho thấy khả năng Washington thôi thúc các đối tác cạnh tranh chiến lược nhượng bộ trên bàn đàm phán vẫn còn hạn chế.

Tuần "Super Bowl" của kinh tế Mỹ

Loạt chỉ số kinh tế quan trọng trong tuần này sẽ là thước đo quyết định cho chính sách thuế quan chưa từng có của Tổng thống Donald Trump, khi nền kinh tế Mỹ đối mặt với những thử thách mới.

"Đây là một tuần trọng đại, như trận siêu cúp bóng bầu dục Mỹ (Super Bowl) về dữ liệu kinh tế vậy. Đây chắc chắn là bài kiểm tra đối với chính sách thuế quan của ông Trump", nhà kinh tế học Michael Jones tại Đại học Cincinnati nhận định. Từ đầu năm đến nay, nền kinh tế Mỹ vẫn vận hành ổn định bất chấp những lo ngại về tác động thuế quan.

GDP tăng trưởng bất ngờ

Báo cáo GDP được công bố ngày 30-7 đã mang đến tín hiệu tích cực khi Bộ Thương mại Mỹ cho biết GDP tăng 3% trong quý 2 so với cùng kỳ năm ngoái, trái ngược hoàn toàn với mức giảm 0,5% ở quý 1.

"Điều quan trọng mà chúng tôi sẽ theo dõi là GDP. Một con số mạnh mẽ bất ngờ sẽ là tín hiệu tích cực cho chính sách thuế quan", ông William Hauk, giáo sư kinh tế tại Đại học Nam Carolina chuyên nghiên cứu thương mại quốc tế, chia sẻ.

Mức tăng trưởng này vượt kỳ vọng của các nhà kinh tế, cho thấy hoạt động kinh tế Mỹ đã tránh được sự suy giảm đáng kể do thuế quan. Tuy nhiên, các nhà phân tích cảnh báo dữ liệu có thể bị làm lu mờ bởi ảnh hưởng của thuế quan.

Công thức tính GDP của Chính phủ Mỹ đã trừ đi phần nhập khẩu nhằm loại bỏ hoạt động sản xuất từ nước ngoài. GDP giảm trong ba tháng đầu năm 2025 chủ yếu do lượng hàng nhập khẩu tăng đột biến khi các doanh nghiệp tích trữ hàng để né thuế quan cao. Ngược lại, sự sụt giảm nhập khẩu trong quý 2 có thể đã làm tăng con số GDP mới nhất.

Chính sách tiền tệ thận trọng

Ngày 30-7, Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) đã quyết định giữ nguyên lãi suất tham chiếu ở mức 4,25 - 4,5%. Đây là lần thứ 5 liên tiếp cơ quan này không điều chỉnh lãi suất. Fed đánh giá "tỉ lệ thất nghiệp vẫn ở mức thấp, điều kiện thị trường lao động vẫn vững vàng, lạm phát vẫn ở mức hơi cao".

Thời gian qua Fed dùng cách tiếp cận "chờ đợi và quan sát" khi đánh giá tác động từ các mức thuế quan của ông Trump. Việc giữ nguyên lãi suất thể hiện nỗi lo của Fed trước khả năng lạm phát đáng kể do ảnh hưởng từ thuế quan.

"Chủ tịch Fed đã nói rõ ông ấy sẽ dựa vào dữ liệu. Ông ấy sẽ không ra quyết định một cách cảm tính hay theo lệnh của ông Trump", nhà kinh tế học Michael Jones lưu ý.

Trong ngày 1-8, chính quyền liên bang sẽ công bố báo cáo việc làm, cung cấp góc nhìn về các quyết định tuyển dụng của doanh nghiệp, phản ánh niềm tin của họ đối với triển vọng kinh tế. Các nhà kinh tế dự đoán Mỹ có thêm 100.000 việc làm mới trong tháng 7, đây là mức tăng ổn định nhưng thấp hơn so với 147.000 việc làm tháng trước.

"Thị trường lao động chưa sụp đổ, nhưng đang dần trở nên mệt mỏi", nhà kinh tế học Cory Stahle tại trang việc làm Indeed nhận định.

Loạt tin tức kinh tế quan trọng này sẽ trùng với thời điểm Mỹ bắt đầu áp dụng mức thuế quan mới với hàng chục quốc gia từ ngày 1-8, sau khi ông Trump đạt được thỏa thuận thương mại với những đối tác lớn như Nhật Bản và Liên minh châu Âu.

Ông Trump ký sắc lệnh áp thuế: Mức cao nhất lên tới 41%, Canada chịu 35%

Tổng thống Trump vừa ký ban hành sắc lệnh thuế quan mới với mức thuế lên tới 41% đối với nhiều quốc gia, đồng thời tăng mạnh thuế với Canada lên 35%, dù đây là đối tác thương mại lâu năm của Mỹ.