Trong bối cảnh Mỹ và Israel phối hợp phá hủy các cơ sở hạt nhân của Iran, nhiều nhà quan sát đã đặt ra câu hỏi về tính nhất quán trong chính sách đối ngoại của Washington.

Bởi lẽ, theo điều tra của báo Washington Post, chính Israel - quốc gia đang dẫn đầu chiến dịch ngăn chặn Iran sở hữu bom hạt nhân - từng "qua mặt" Mỹ suốt nhiều thập niên để âm thầm phát triển kho vũ khí nguyên tử của riêng mình, theo cách không khác mấy so với những gì Iran đang làm hiện nay.

Tính đến năm 2021, các nhà nghiên cứu thuộc Liên đoàn Các nhà khoa học Mỹ ước tính Israel có khoảng 90 đầu đạn hạt nhân, có thể được phóng qua máy bay, tên lửa đạn đạo đặt trên mặt đất và có thể cả tên lửa hành trình từ tàu ngầm.

Israel đã qua mặt Mỹ như thế nào?

Theo tờ Washington Post, ngay từ giữa những năm 1950, thủ tướng đầu tiên của Israel là ông David Ben-Gurion khi ấy đã xác định nước này cần một "tấm vé bảo hiểm" hạt nhân để tồn tại giữa vòng vây các nước Ả Rập thù địch.

Dưới vỏ bọc hợp tác khoa học, Israel đã nhận được hỗ trợ từ Pháp để xây dựng lò phản ứng Dimona ở sa mạc Negev và từ Na Uy để nhập khẩu nước nặng - yếu tố then chốt trong kiểm soát phản ứng hạt nhân. Tất cả đều được thực hiện mà không có bất kỳ cam kết minh bạch quốc tế nào.

Khi tình báo Mỹ phát hiện Dimona vào cuối những năm 1950, giới chức Israel ban đầu nói đây là nhà máy dệt. Khi lời giải thích này không thuyết phục, họ chuyển sang nói nó là trung tâm nghiên cứu luyện kim. Mãi đến năm 1960, ông Ben-Gurion mới lần đầu công khai về Dimona nhưng vẫn khẳng định đây là dự án hoàn toàn "vì mục đích hòa bình".

Tuy nhiên, phía Mỹ đã tỏ ra ngày càng nghi ngờ. Năm 1961, sau nhiều sức ép, một nhóm chuyên gia Mỹ được phép đến thanh tra Dimona và xác nhận nơi này không có khả năng sản xuất vũ khí hạt nhân.

Nhưng thực tế Israel đã xây dựng một hệ thống ngụy trang tinh vi: từ phòng điều khiển giả, tường bít lối xuống nhà máy tái chế plutonium nằm dưới lòng đất, cho đến việc các kỹ thuật viên luyện tập kỹ lưỡng để đóng kịch trong lúc thanh tra diễn ra.

Trong cuốn sách The Samson Option (1991), nhà báo Seymour Hersh đã tiết lộ chi tiết về "màn kịch lừa dối" này. Mỹ bị dẫn dắt theo giả định sai - rằng Israel không có cơ sở tái chế plutonium - và do đó đánh giá sai toàn bộ chương trình hạt nhân của Tel Aviv.

"Tiêu chuẩn kép" của Washington

Đến năm 1968, Cơ quan Tình báo trung ương Mỹ (CIA) tin chắc rằng Israel đã sở hữu bom hạt nhân. Tuy nhiên, thay vì đối đầu, chính quyền Tổng thống Richard Nixon khi ấy lại chọn giải pháp thỏa hiệp.

Trong một cuộc gặp kín với cựu thủ tướng Israel Golda Meir năm 1969, hai bên đã đạt thỏa thuận: Israel không thử nghiệm hoặc công bố vũ khí hạt nhân, đổi lại Mỹ ngừng thanh tra Dimona và không gây áp lực buộc Israel gia nhập Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT).

Thỏa thuận này đã đặt nền móng cho chính sách "mập mờ chiến lược" của Israel cho đến nay - khi quốc gia này chưa bao giờ xác nhận việc sở hữu vũ khí hạt nhân, nhưng cũng không phủ nhận nó.

Ngay cả khi vệ tinh Vela 6911 của Mỹ phát hiện một vụ nổ bí ẩn ngoài khơi Nam Phi vào năm 1979 - nghi là một vụ thử hạt nhân - giới chức Mỹ thời điểm đó đã không theo đuổi điều tra đến cùng.

Sự kiện này xảy ra trong nhiệm kỳ Tổng thống Mỹ Jimmy Carter, và dù ông cùng nhiều quan chức tin rằng đây có thể là vụ thử hạt nhân bí mật do Israel thực hiện với sự hỗ trợ của Nam Phi, chính quyền ông Carter không đưa ra kết luận chính thức. Người kế nhiệm ông, Tổng thống Ronald Reagan, cũng không đẩy mạnh việc xác minh sự việc.

Theo ông Leonard Weiss, cựu trợ lý Quốc hội Mỹ, cả chính quyền ông Carter và ông Reagan đều làm ngơ và hạ thấp tầm quan trọng của những thông tin tình báo liên quan đến vụ việc. Ông cho rằng bằng chứng cho thấy Israel thực sự đã thử nghiệm vũ khí hạt nhân là "áp đảo", và trích dẫn cả nhật ký cá nhân của ông Carter để củng cố quan điểm này.

Tuy nhiên, đến nay Israel vẫn chưa bao giờ chính thức thừa nhận vụ thử hạt nhân năm 1979, và một số chuyên gia khác thì cho rằng bằng chứng chưa đủ thuyết phục để kết luận.

Vì vậy, theo Washington Post, Israel đã đánh lừa ngay cả đồng minh thân cận nhất của mình, với niềm tin rằng chỉ có bom nguyên tử mới có thể bảo đảm sự tồn tại của quốc gia Do Thái - và Iran ngày nay đã và đang hành động theo chính logic đó. Tờ báo Mỹ bình luận: nếu Iran bị cáo buộc "dối trá trong vấn đề hạt nhân", thì chính Israel là quốc gia đã "viết sách hướng dẫn" về điều đó.

Việc bị bao vây bởi bốn quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân: Nga, Ấn Độ, Pakistan và Israel đã khiến Tehran tin rằng việc sở hữu vũ khí hạt nhân sẽ trở thành "tấm vé bảo hiểm" chắc chắn nhất cho họ.

Do đó, ngay cả khi Mỹ và Israel phá hủy toàn bộ cơ sở hạt nhân của Iran hôm nay thì không gì bảo đảm một chính quyền Iran mới - sau một cuộc chuyển giao quyền lực - sẽ từ bỏ tham vọng nguyên tử trong tương lai.

Ông Trump có phạm luật khi ra lệnh đánh bom Iran?

Chiến dịch ném bom ba cơ sở hạt nhân Iran do chính quyền ông Trump thực hiện gây tranh cãi dữ dội: Liệu ông có vượt quyền, vi phạm hiến pháp và đạo luật về quyền lực chiến tranh?