Tổ chức kiểm chứng AAP FactCheck khẳng định tin đồn cho rằng "vắc xin không phải là nguyên nhân khiến số ca bại liệt thể liệt toàn cầu giảm" là sai sự thật. Các chuyên gia nhấn mạnh vắc xin chính là yếu tố giúp số ca bệnh này giảm nhanh chóng.

Vắc xin giúp giảm số ca bệnh bại liệt thể liệt

Tuyên bố sai lệch xuất hiện trong một bài đăng trên Facebook, đính kèm đoạn trích từ podcast The Joe Rogan Experience với khách mời Suzanne Humphries - người từng bị kiểm chứng thông tin.

"Dữ liệu thực tế cho thấy bệnh bại liệt vẫn tồn tại", bà nói, phủ nhận sự đồng thuận của giới y khoa rằng vắc xin bại liệt đã giúp loại bỏ căn bệnh này ở nhiều nơi trên thế giới, bao gồm cả Úc. Bà còn cho rằng thay đổi trong chẩn đoán và định nghĩa đã tạo ra một nhận thức sai lệch về tình trạng hiện tại của bệnh.

Tuy nhiên các chuyên gia nói với AAP FactCheck rằng chính vắc xin là yếu tố trực tiếp giúp gần như xóa sổ căn bệnh này. Bại liệt, hay poliomyelitis, là bệnh truyền nhiễm do vi rút bại liệt gây ra. Dù phần lớn người mắc chỉ có triệu chứng nhẹ, một số ít có thể bị liệt vĩnh viễn - gọi là bại liệt thể liệt.

Bruce Thorley, điều tra viên trưởng Chương trình giám sát bệnh bại liệt quốc gia Úc, cho biết số ca mắc đã giảm mạnh trên toàn cầu kể từ khi vắc xin được đưa vào sử dụng từ thập niên 1950.

Ông dẫn dữ liệu của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), cho thấy từ khi Sáng kiến Xóa bỏ bại liệt toàn cầu (GPEI) bắt đầu năm 1988, số ca bại liệt hoang dại đã giảm hơn 99,9%, từ khoảng 350.000 ca còn chỉ 6 ca vào năm 2021.

Tại Úc, vắc xin đường uống hiện không còn được dùng. Quốc gia này đã được tuyên bố xóa sổ bệnh bại liệt từ năm 2000.

Những tuyên bố sai lệch về vắc xin

AAP FactCheck đã liên hệ bà Humphries để yêu cầu cung cấp bằng chứng cho tuyên bố của bà. Roman Bystrianyk, đồng tác giả với bà trong cuốn sách tự xuất bản Dissolving Illusions: Disease, Vaccines, and the Forgotten History, hồi đáp bằng cách trích dẫn chương viết về bệnh bại liệt.

Một trong những lập luận chính của họ là các tiêu chí chẩn đoán được siết chặt hơn ngay sau khi vắc xin được giới thiệu vào những năm 1950.

Trước đó, tình trạng liệt thường được quy cho vi rút bại liệt, dù nguyên nhân có thể đến từ nhiều yếu tố khác. Bà Humphries cho biết trong podcast rằng trước khi có vắc xin, bệnh nhân không được xét nghiệm đặc hiệu để tìm vi rút.

Vì vậy các ca liệt do nguyên nhân khác, thậm chí do ngộ độc DDT, chì hoặc asen, có thể đã bị phân loại nhầm thành bại liệt, dẫn đến số liệu bị thổi phồng.

Bà Humphries cũng cho rằng cả trong podcast và sách, việc sử dụng các chất độc như DDT, chì và asen trong nửa đầu thế kỷ 20 có thể là nguyên nhân gây ra nhiều ca liệt được chẩn đoán nhầm là bại liệt.

Tuy nhiên giáo sư Paul Griffin, chuyên gia bệnh truyền nhiễm tại Đại học Queensland (Úc), cho rằng lập luận này không phù hợp với lịch sử y học.

"Phần lớn ca bại liệt thể liệt xảy ra ở trẻ em, trong đó 80-90% là trẻ dưới 5 tuổi", ông nói. "Khó có khả năng trẻ nhỏ lại tiếp xúc nhiều nhất với thuốc trừ sâu hay các chất độc khác". Ông cũng nhấn mạnh rằng triệu chứng của bại liệt khác biệt rõ rệt so với ngộ độc asen, chì hay DDT.

Bốn câu hỏi giúp nhận diện tin giả trên mạng

Trước làn sóng tin giả tràn lan trên không gian mạng, các chuyên gia quốc tế khuyến nghị người dùng nên trang bị tư duy phản biện cùng bốn câu hỏi cơ bản để đánh giá độ tin cậy của thông tin.