Tuy nhiên, Cục Đăng kiểm Việt Nam đề xuất giãn thời gian kiểm định khí thải từ tháng 7-2027 với xe máy sản xuất trước năm 2008, sau hai năm mới kiểm định các loại xe máy khác.

Trong tình hình hiện nay, việc kiểm định khí thải xe máy ở các thành phố lớn rất cần thiết để bảo vệ môi trường, an toàn giao thông. Các chuyên gia cho rằng đây là vấn đề cấp bách nhưng cần chuẩn bị lộ trình, hành lang pháp lý phù hợp.

Phải làm và đang chờ quy chuẩn

Về vấn đề này, ông Bùi Hòa An - phó giám đốc Sở Xây dựng TP.HCM - cho biết Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ đã quy định rõ về kiểm định khí thải thực hiện tại cơ sở kiểm định đáp ứng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia.

Hiện bộ ngành chuyên môn đang gấp rút nghiên cứu để trình Thủ tướng Chính phủ ban hành lộ trình áp dụng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia. Các đơn vị tại TP.HCM đang chờ cơ sở pháp lý và hướng dẫn từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường để triển khai hiệu quả. TP.HCM sẽ cố gắng chuẩn bị nhân lực, cơ sở hạ tầng để đáp ứng việc kiểm soát khí thải xe máy khi quy định chính thức ban hành.

Theo tìm hiểu của Tuổi Trẻ, vừa qua Sở Xây dựng TP.HCM (trước đây là Sở Giao thông công chánh) đã yêu cầu các trung tâm đăng kiểm rà soát trang thiết bị, cơ sở vật chất để đáp ứng nhu cầu kiểm định khí thải xe máy.

Trong khi đó, Hiệp hội Các nhà sản xuất xe máy Việt Nam cũng lên danh sách những cơ sở phân phối, sửa chữa, bảo hành xe máy trên địa bàn; rà soát nơi có nhu cầu thành lập trạm kiểm định khí thải xe máy để nhà chức trách có hướng dẫn cụ thể. Sau này, cơ sở có thể vừa kiểm định khí thải, vừa duy trì hoạt động bảo dưỡng, sửa chữa xe máy... đáp ứng nhu cầu kiểm định khí thải của người dân và doanh nghiệp.

Còn tại Hà Nội, thống kê đến tháng 4-2024 cho thấy TP có trên 8 triệu xe với hơn 1,1 triệu ô tô, khoảng 6,9 triệu xe máy. Điều đáng nói, số xe máy đã sử dụng trên 10 năm chiếm hơn 72%, làm gia tăng mức phát thải chất độc hại vào không khí nếu các xe cũ không được bảo dưỡng thường xuyên.

Cơ quan chức năng ở Hà Nội nhận định nguyên nhân dẫn tới việc ô nhiễm không khí ở thủ đô chủ yếu là phát thải từ phương tiện giao thông chiếm 58-74% tùy từng thời điểm (phương tiện phát thải chính là xe máy, tiếp đến là xe tải và taxi) và bụi đường.

Hôm qua 14-6, trao đổi với Tuổi Trẻ về công tác chuẩn bị kiểm định khí thải xe máy, một lãnh đạo trung tâm đăng kiểm tại Hà Nội cho hay đến nay, tiêu chuẩn, quy chuẩn kiểm định khí thải xe máy chưa có, nên trung tâm đăng kiểm chưa có sự chuẩn bị gì mà đang chờ.

Kiểm soát khí thải, ô nhiễm ở đô thị sẽ giảm

Theo đánh giá của PGS.TS Mai Tuấn Anh - Hội nước và Môi trường TP.HCM, nếu nói khí thải xe là nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí thì chưa đủ. Hiểu đúng hơn thì khí thải xe là nguyên nhân gây ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn.

Bởi lẽ trong không gian đô thị chật hẹp với mật độ giao thông cao, khí thải xe bị cản trở bởi các công trình xây dựng khó phát tán trong không khí ở tầng thấp làm cho ô nhiễm gia tăng. Do vậy kiểm soát khí thải xe sẽ giải quyết vấn đề ô nhiễm không khí tại đô thị là chủ yếu.

Vì thế, việc Chính phủ yêu cầu các bộ ngành xây dựng, ban hành quy chuẩn quốc gia về khí thải và lộ trình áp dụng quy chuẩn về khí thải đối với phương tiện giao thông cơ giới đường bộ là cần thiết, phải làm ngay.

Ông Tuấn Anh phân tích thêm: hiện nay các phương tiện khi nhập khẩu (nhất là ô tô) đã phải có các tiêu chuẩn nhất định. Các chỉ số được giám sát gồm CO, HC + NOx, PM, độ khói và được tính dựa trên khối lượng phát thải trên quãng đường (thường là mg/100km hoặc phần trăm) và có quy chuẩn với từng loại nhiên liệu xăng hoặc dầu diesel.

Vậy khi vào Việt Nam quy chuẩn này có tương thích với các quy chuẩn, tiêu chuẩn do Việt Nam ban hành hay cần thay đổi gì? Còn xe lắp ráp tại Việt Nam, nhất là xe máy thì việc kiểm định này tiến hành ra sao, cần đưa ngay vào quy định. Khi đã sử dụng một thời gian thì các phương tiện phải đo đạc trở lại. Để việc kiểm soát khí thải xe máy, ô tô hiệu quả nên có quy định đo lúc nào, và nơi nào sẽ có thẩm quyền để đo?

Ông Tuấn Anh chia sẻ thêm với ô tô thì chắc chắn phải bảo trì sau một số km nhất định, vì vậy cần trang bị các thiết bị đo cho các trung tâm đo này để xem khí thải ô tô có đạt quy chuẩn.

Tuy nhiên theo ông, với xe gắn máy chưa có quy định về số km phải bảo trì cũng như đơn vị được cấp phép bảo trì vì vậy cần phải quy định cụ thể. Ngoài ra cũng cần suy nghĩ về các loại nhiên liệu, khí thải xe phụ thuộc rất nhiều vào loại nhiên liệu đốt.

Như vậy khi kiểm định có nên quy định về loại nhiên liệu sử dụng hay không. Ví dụ như hiện nay riêng xăng đã có nhiều loại như E5, 92, 95, 97. Vậy các quy chuẩn, tiêu chuẩn này áp dụng đối với loại nhiên liệu nào?

Phải quyết tâm để chuẩn bị kỹ

Trao đổi với Tuổi Trẻ, một chuyên gia đăng kiểm tại TP.HCM khẳng định rằng việc kiểm soát khí thải xe máy, kiểm định khí thải xe máy là cần thiết, bởi những tác động xấu đến môi trường, an toàn.

Bên cạnh đó, lượng xe máy ngày càng tăng cao, trong số đó rất nhiều xe đã đi lại 10-15 năm trở nên cũ nát, xả khói, kém an toàn. Dù vậy, công tác kiểm soát khí thải xe máy cần lộ trình phù hợp, giải pháp kỹ thuật khả thi, hỗ trợ tài chính hợp lý để nhận được sự ủng hộ của người dân.

Theo vị này, Việt Nam cần tham khảo kinh nghiệm từ các nước phát triển, đảm bảo được triển khai đồng bộ, bài bản để việc kiểm định khí thải trở thành bước ngoặt giảm ô nhiễm. Muốn kiểm soát khí thải xe máy hiệu quả để phát triển giao thông bền vững cần quyết tâm chính trị của các cấp chính quyền từ Trung ương đến địa phương.

Trường hợp nhiều địa phương cùng muốn thực hiện, đưa ra cơ sở pháp lý và lộ trình rồi bắt tay vào làm ngay thì việc kiểm soát sớm được thực hiện hơn (có thể bắt đầu từ năm 2027 như đề xuất của Cục Đăng kiểm). Đặc biệt cần sớm ban hành bộ tiêu chuẩn kỹ thuật thống nhất và cơ chế giám sát chặt chẽ.

Một vấn đề đặt ra mà chính quyền cần giải quyết là nhân lực và hạ tầng kiểm định. Với hàng chục triệu xe đang lưu hành, số lượng trung tâm đăng kiểm và đăng kiểm viên hiện không đủ đáp ứng. Vì thế, lộ trình thực hiện phải lưu ý điểm này để có phương án giải quyết đào tạo nhân lực, đầu tư hạ tầng, xã hội hóa dịch vụ kiểm định xe máy... Trường hợp tư nhân tham gia thì phải có quyền lợi, lợi nhuận từ phí kiểm định hay bảo dưỡng, bảo trì đủ hấp dẫn.

"Khi quy định kiểm soát, kiểm định khí thải được áp dụng thì việc giám sát ra sao, có chế tài nếu không kiểm định đúng quy định. Những xe đã cũ nhưng chủ không muốn kiểm định, xe cũ nát từ tỉnh khác đến các TP thực hiện kiểm định thì kiểm soát ra sao cũng cần rõ ràng.

Nghiên cứu đưa thông tin kiểm định vào hệ thống VNeID để các bộ ngành, đơn vị kiểm định cùng nắm được thông tin sở hữu xe hợp pháp. Ví dụ, có người đem xe "gian" đến kiểm định thì cơ sở đăng kiểm phải có dữ liệu để kiểm tra", vị này đặt vấn đề.

Giãn lộ trình kiểm định khí thải xe máy để đảm bảo hiệu quả

Cục Đăng kiểm đã đề xuất lộ trình kiểm định khí thải xe máy như sau nhằm giảm bớt số lượng mô tô, xe máy phải kiểm định khí thải khi mới bắt đầu triển khai, đảm bảo tính khả thi trong quá trình thực hiện. Cụ thể:

* Tại Hà Nội và TP.HCM:

- Áp dụng tiêu chuẩn khí thải mức 1 từ 1-7-2027 đối với xe gắn máy có năm sản xuất từ năm 2008 trở về trước; từ 1-7-2029 áp dụng mức 2 với xe máy sản xuất từ năm 2016 trở về trước.

- Từ 1-1-2032 áp dụng mức 3 với mô tô hai bánh sản xuất từ năm 2026 trở về trước; mức 2 đối với mô tô, xe gắn máy ba bánh sản xuất năm 2025 trở về trước và xe máy hai bánh sản xuất từ năm 2027 trở về trước.

- Từ 1-1-2035 áp dụng mức 4 đối với khu vực nội thành.

* Các thành phố trực thuộc trung ương còn lại: áp dụng tương tự nhưng lộ trình áp dụng lùi 1 năm so với Hà Nội, TP.HCM.

* Các địa phương khác: áp dụng mức 1 từ 1-1-2029 với xe sản xuất từ năm 2008 trở về trước; mức 2 từ 1-1-2031 với xe sản xuất từ năm 2009 trở về trước.

Phương án này cho hay trong 2 năm đầu thực hiện kiểm tra khí thải theo lộ trình nói trên và thực hiện chính sách đồng bộ để hình thành các cơ sở kiểm định khí thải, về cơ bản có thể đáp ứng được nhu cầu kiểm định của người dân tại tất cả các địa phương.

Cục Đăng kiểm cũng cho hay hiện có 2.768 cơ sở bảo hành bảo dưỡng của các nhà sản xuất, nhập khẩu xe mô tô, xe máy có khả năng tham gia dịch vụ kiểm định khí thải xe máy. Tuy nhiên cần phải có sự đồng thuận từ các nhà sản xuất, nhập khẩu xe mô tô, xe máy để vận động, yêu cầu các cơ sở này phải tham gia dịch vụ kiểm định khí thải xe máy.

Nhiều đơn vị ở TP.HCM có nhu cầu thành lập cơ sở kiểm định khí thải xe máy

Tại TP.HCM, một số đơn vị đề nghị hướng dẫn cụ thể việc thành lập cơ sở kiểm định khí thải cố định và lưu động.